Trầm cảm vì vảy nến

20 năm bị vảy nến hành hạ thể chất và tinh thần, anh G. không dám lập gia đình, mất việc, rơi vào bế tắc, trầm cảm, thậm chí vài lần có ý định tự vẫn.

Khoảng 5 năm nay, bệnh tiến triển thành thể nặng nhất là vảy nến đỏ da toàn thân kèm viêm khớp vảy nến. Người bệnh bị viêm đỏ da toàn thân, da dày tróc vảy trắng nhiều từ chân tóc, mi mắt, lỗ tai xuống ngực, lưng, chân. Các ngón tay, ngón chân sưng to, biến dạng vĩnh viễn ảnh hưởng đến chức năng cầm nắm, đi lại, thường xuyên đau nhức.

Tình trạng da như vậy và sức khoẻ kém, anh G. không dám lập gia đình, cũng mất công việc cũ, hiện là tài xế xe ôm công nghệ tại TP.HCM. Ra đường, anh G. che kín mình trong quần áo, mũ, khẩu trang, găng tay, tất chân. Tuy nhiên, mỗi ngày anh chỉ làm tối đa 4-5 giờ, khi cơn đau rát toàn thân và các khớp tay dịu bớt nhờ thuốc giảm đau. Đây là công việc cứu cánh duy nhất giúp anh duy trì cuộc sống, giảm phụ thuộc vào cha mẹ già ở quê. Thu nhập vài triệu đồng mỗi tháng, anh tằn tiện trang trải tiền trọ, ăn uống và mua thuốc giảm đau.

Tiếp xúc với người bệnh, BSNT.CKI Lý Thiên Phúc, chuyên khoa Da liễu – Thẩm mỹ da, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM, nhận thấy anh G. có những dấu hiệu rõ rệt của trầm cảm như nét mặt luôn trầm buồn, u uất, ngại giao tiếp. Anh G. cũng chia sẻ với bác sĩ mình “bị mắc kẹt trong vòng lặp bệnh tật và nghèo khó” nên bế tắc, chán nản, mặc cảm, thậm chí nhiều lần tìm cách kết thúc cuộc sống nhưng được phát hiện và cứu sống.

Chịu chung sự dày vò của bệnh vảy nến, ông V.H.H. (56 tuổi, TP.HCM) từ một người khỏe mạnh, vui vẻ, thân thiện trở nên dễ cáu gắt, bực bội. Sau cơn đột quỵ liệt nửa người hồi năm ngoái, khiến sức khỏe ngày càng suy kiệt, mất ngủ triền miên, đau đớn, mất khả năng đi lại, ông H. càng muốn buông xuôi, không chịu uống thuốc hay tới bệnh viện điều trị.

Một trường hợp khác là thiếu nữ L.K.M. (17 tuổi, Cà Mau) bỗng dưng mắc bệnh khi đang ở độ tuổi đẹp nhất, da từ đầu đến chân bong tróc, rơi ra như tuyết khiến M. sốc, không thể chấp nhận sự thật. Khi biết bệnh này không thể chữa khỏi, phải chung sống với bệnh suốt đời, em càng tuyệt vọng. “Những ngày phải đi học, phải gặp người khác với em là cực hình”, M. nói.

Trong hơn một năm mắc vảy nến em như trở thành người khác, không chịu đi học, bỏ ăn, mất ngủ, có hành vi tự làm hại bản thân, dễ kích động khi bị nhắc đến bệnh. Nhớ lại lần đầu được mẹ đưa tới thăm khám với bác sĩ Bích, M. luôn cúi mặt, trả lời nhát gừng, bật khóc khi cởi khẩu trang và áo khoác mà vảy nến rơi lả tả.

Tiến sĩ, bác sĩ Đặng Thị Ngọc Bích, Trưởng chuyên khoa Da liễu – Thẩm mỹ da, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM và Phòng khám Đa khoa Tâm Anh Quận 7, cho biết nơi đây đang điều trị cho khoảng gần 200 người bệnh vảy nến, gồm mọi độ tuổi, giới tính và mức độ bệnh. Điểm chung đáng báo động của mọi người bệnh trong lần đầu tới khám là chán nản, hoang mang, có dấu hiệu rối loạn lo âu, trầm cảm rõ rệt.

Một nghiên cứu đăng trên Tạp chí Y học Việt Nam cho biết, trong tổng số 122 người bệnh vảy nến được theo dõi, có 26,2% người bệnh có rối loạn trầm cảm, trong đó trầm cảm nặng chiếm gần 22%; trầm cảm mức độ trung bình là 25%. Các triệu chứng chính, phổ biến của trầm cảm ở người bệnh vảy nến là khí sắc trầm; mất quan tâm, thích thú; giảm năng lượng, dễ mệt mỏi; giảm tập trung; bi quan về tương lai; rối loạn giấc ngủ. Đặc biệt, 100% người bệnh bị giảm sút tính tự trọng và lòng tự tin. Nghiêm trọng hơn, gần 22% có ý tưởng hoặc hành vi tự sát.

Thư viện Y học Quốc gia Hoa Kỳ cũng ghi nhận tỷ lệ mắc trầm cảm ở bệnh nhân vảy nến cao hơn dân số chung. Cơ quan này ước tính khoảng 30% người mắc vảy nến có bệnh tâm thần, gồm trầm cảm, lo âu và ý định tự tử. Tỷ lệ trầm cảm ở người bệnh vẩy nến ước tính từ 10% – 62% theo các nghiên cứu khác nhau về tiêu chí và quy mô. Thậm chí, trong một báo cáo, có 9,7% bệnh nhân mong muốn được chết vào thời điểm nghiên cứu và 5,5% có ý định tự tử. Đặc biệt, trầm cảm nặng hơn khi vảy nến ở những vùng không che dấu được, như mặt, lòng bàn tay, da đầu, móng… làm cho người bệnh ngại giao tiếp với xã hội.

“Trầm cảm làm triệu chứng vảy nến nặng hơn, biến chứng xảy ra nhiều hơn; không ít người giảm tuân thủ điều trị dẫn tới giảm hiệu quả”, bác sĩ Bích nói.

Trường hợp anh G., bác sĩ lựa chọn loại thuốc cổ điển đường uống và bôi, kem dưỡng ẩm. Người bệnh được phối hợp trị liệu tâm lý với bác sĩ chuyên khoa tâm thần. Anh được dặn dò kiêng rượu bia, thuốc lá, hạn chế dầu mỡ, thịt đỏ và tránh tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời để bệnh mau lành. Ông H. và em M. lựa chọn điều trị bằng tiêm thuốc sinh học, sau hai tháng điều trị, họ đã thoát khỏi mặc cảm bệnh tật và trầm cảm, dần trở về lại cuộc sống bình thường.

Làm sao để bệnh nhân vảy nến hết trầm cảm?

Theo bác sĩ Phúc, người bệnh vảy nến nào cũng có nguy cơ bị trầm cảm. Trong đó, người mắc vảy nến thể nặng, diện tích sang thương trên da lớn, bệnh tiến triển thành nhiều biến chứng; người trẻ tuổi, người không có điều kiện kinh tế hoặc không có người thân kề cận chăm sóc thì nguy cơ trầm cảm càng cao.

Khi mắc vảy nến, da xuất hiện các sang thương như đỏ da, dày da, viêm đỏ da, tróc vảy có thể xuất hiện ở mọi vị trí gây mất thẩm mỹ, kèm theo ngứa, đau, gây khó chịu. Người bệnh có xu hướng tự kỳ thị chính mình, cảm thấy xấu hổ, bối rối và thường cố giấu làn da. Những vị trí sang thương khó có thể che giấu như mặt, đầu, cổ, bàn tay càng khiến họ mặc cảm, tự ti về ngoại hình của bản thân. Một số trường hợp bùng phát vảy nến ở cơ quan sinh dục, ngực khiến người bệnh gặp khó khăn khi tiếp xúc thân mật, quan hệ tình dục.

Một số người nhầm lẫn triệu chứng của vảy nến với các bệnh truyền nhiễm như giang mai, ghẻ lở… nên kỳ thị người bệnh. Điều này cũng khiến bệnh nhân ngại tiếp xúc, tự cô lập bản thân.

Vảy nến là bệnh viêm hệ thống, mạn tính, có thể kiểm soát ổn định nếu người bệnh tuân thủ điều trị. Một số loại thuốc điều trị gây tác dụng phụ lên gan, thận, buộc người bệnh phải tái khám đúng lịch và làm các xét nghiệm định kỳ. Thêm nữa, người bệnh phải dùng thuốc suốt đời (ở mức độ nhẹ thì chỉ cần dùng thuốc bôi) và chi phí điều trị cũng là gánh nặng cho nhiều người bệnh.

Nếu bệnh không được điều trị kịp thời và đúng cách dễ tiến triển sang các thể nặng hơn như đỏ da toàn thân, viêm khớp vảy nến gây đau, sưng, cứng khớp, biến dạng khớp vĩnh viễn… Người bệnh cũng dễ mắc thêm đái tháo đường, tăng huyết áp, tăng mỡ máu, nguy cơ tim mạch… Những thông tin về bệnh vảy nến rất phổ biến trên internet. Tiếp cận thường xuyên với các thông tin này, nhất là những thông tin chưa chính xác, điều trị sai cách khiến “tiền mất tật mang” càng làm người bệnh mất niềm tin điều trị.

“Tất cả những điều trên khiến người mắc vảy nến dễ rơi vào trầm cảm. Thực tế, người bệnh trẻ tuổi stress nhiều hơn vì tương lai còn dài, đang trong độ tuổi đẹp nhất để xây dựng các mối quan hệ xã hội, sự nghiệp nhưng bị rào cản bệnh tật ngăn trở”, bác sĩ Phúc nói.

Trầm cảm và vảy nến có cơ chế tác động qua lại, khuếch đại lẫn nhau. Stress là yếu tố thuận lợi làm khởi phát hoặc tái phát bệnh vảy nến. Bệnh càng nặng người bệnh càng stress, mất ngủ, giảm chất lượng sống. Lâu dần, các bức bối bệnh tật và tâm lý không được giải quyết triệt để dẫn tới trầm cảm.

Trầm cảm và vảy nến đều khiến cơ thể giải phóng các cytokine gây viêm. Hai bệnh này cũng làm rối loạn nồng độ các hormone (cortisol và adrenaline) trong quá trình chống stress của cơ thể, kéo theo phản ứng viêm rầm rộ hơn. Từ đó, khiến các triệu chứng trầm cảm và vảy nến hiện tại trầm trọng thêm hoặc kích hoạt đợt bệnh mới tồi tệ hơn, bác sĩ Bích phân tích.

“Khi kiểm soát bệnh ổn định, sạch sang thương trên da, giảm số lần tái phát, giảm di chứng, biến chứng của vảy nến sẽ cải thiện được tình trạng trầm cảm ở người bệnh”, bác sĩ Bích cho hay.

Với người bệnh vảy nến có kèm trầm cảm, ngoài việc điều trị vảy nến, người bệnh cần được ổn định tâm lý với sự phối hợp của bác sĩ và gia đình. Các bác sĩ hướng dẫn người bệnh tham gia các câu lạc bộ bệnh nhân vảy nến; dành nhiều thời gian trò chuyện, thăm hỏi với người bệnh; đồng thời khuyến khích người thân của họ đồng hành, nâng đỡ tinh thần giúp người bệnh tích cực hơn.

Hiện nay, có nhiều phác đồ để điều trị vảy nến hiệu quả, như thuốc thoa cổ điển; liệu pháp ánh sáng; thuốc toàn thân như các thuốc ức chế miễn dịch và mới nhất là thuốc sinh học. Trong đó, thuốc sinh học là bước tiến mới trong điều trị vảy nến vì kiểm soát các triệu chứng tốt, nhanh và ít tác dụng phụ hơn. Tùy thuộc mức độ bệnh, diện tích cơ thể bị ảnh hưởng, bệnh lý kèm theo, mức độ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, điều kiện kinh tế của từng người bệnh, bác sĩ sẽ vấn phương pháp điều trị phù hợp.